Pgańskie bóstwa dawnych Słowian

Mity i legendy od zawsze były opowiadane przez ludzi na całej Ziemi. Dlaczego powstały? Na to pytanie podać można tyle odpowiedzi ile osób biorących udział w dyskusji. Nie o tym jednak traktuje ten artykuł. Zależy mi na zagłębieniu się w nieznanej strefie, która fascynuje wielu- w mitologii. Tym razem jednak poruszyć problem wierzeń nie kręgu świata śródziemnomorskiego czy irańskiego, ani nie dalekowschodniego czy południowoamerykańskiego, nawet nie germańskiego, ale dawnych Słowian. Jest to mitologia często pomijana, a jednak bardzo interesująca, niejednokrotnie nawiązująca do wierzeń wyżej wymienionych kręgów.
Chcąc opowiedzieć wszystkie poznane wyobrażenia dawnych Słowian musiałabym napisać książkę, być może nawet w kilku tomach, dlatego teraz jedynie przybliżę kilka z nich.
Książę Rusi, Igor, zawarł w 944 roku traktat z Cesarstwem Bizantyjskim, w którym Bóg chrześcijański i Perun mają być gwarantami dotrzymania obietnic traktatu (każdy wobec swoich wyznawców). Latopis z 980 roku opisuje bałwany (posągi), które książę Włodzimierz postawił w Kijowie:

I postawił bałwany na wzgórzu teremnym: Peruna drewnianego z głową srebrną i wąsem złotym, i Chorska, i Dadźboga, i Strzyboga, i Smirgła, i Mokosza. I składali im ofiary (…).

Kiedy w roku 988 Włodzimierz przyjął chrzest, zniszczył bałwany. Posąg Peruna został przywiązany do koni i wleczony z góry przez Boryczewo do Ruczaju, niczym Hektor ciągnięty przez Achillesa. Posąg biło kijami dwunastu mężczyzn. Miało to być demonstracyjne zniszczenie, połączone z pohańbieniem bałwana. Na koniec wrzucili posąg do Dniepru. Niewiele istnieje źródeł pisanych dotyczących samego kultu Peruna. Co do nazwy bóstwa, to istnieje kilka koncepcji. Mogło ono pochodzić od słowa piorun. Innym wyjaśnieniem jest identyfikowanie go z połabskimi bóstwami Prowe i Porenuta (w nieco innej formie). Istnieją hipotezy jakoby Perun był odpowiednikiem skandynawskiego Thora/ Donara. Perun był w każdym razie bogiem błyskawicy i jak w VI wieku pisał Prokop z Cezarei, był uważany za pana całego świata, a w ofierze Sklawinowie i Antowie (ludy słowiańskie) składali mu woły. Opis ten jednak nie jest do końca autentyczny, ale zależny od opisu bóstw pogańskich w Psałterzu. Prawdopodobnie pierwotny kult Peruna był bezpostaciowy. Być może Perun był także bogiem wojny. Poświęconych było mu wiele świetlisz czy (miejsc związanych z kultem) między innymi w Peryni, Grucznie, w Bogicie nad Zbruczem i na Adruszewskiej Górze koło Kijowa. Bóstwo Porenut/ Porentius tłumaczone jest jako Piorunie i uważane za syna Peruna. Zwracali się do niego ludzi mający zawrzeć małżeństwo i błagający o pomyślność dla swoich poczętych dzieci.
Rugiewit, był bóstwem mającym świątynię w Gradźcu (która była przeciwstawiana Arkonie). Posąg bóstw miał pod wargą dziurę, w której uwiły gniazdo jaskółki. Wynikiem tego było zapaskudzenie korpusu ptasimi odchodami, co wywoływało śmiech na twarzach Duńczyków ( zdobyli świątynie i zniszczyli ją), którzy nie wiedzieli, że jaskółki utożsamiane były z duchami Słowian. Rugiewit/ Rujewit utożsamiany był z Marsem, bogiem wojny. Ponadto miał pilnować, aby wokół świątyni nie dochodziło do kontaktów seksualnych. Imię Rugiewit oznaczało po prostu władcę Rugii.
Kolejną ważną postacią w panteonie bóstw Słowian był Chors, czczony na Rusi, opisany w Powieści lat minionych Nestora, powstałej w XII wieku. Chors utożsamiany jest z bogiem słońca. Warto zwrócić tu uwagę na podobieństwo do formy Chorus.
Siemargł to bóstwo czczone na Rusi. W jego postaci widać wpływy irańskie. Irański Siemargł zajmował się roślinami. Miał on skrzydła i psią głowę. Utożsamiany bywał z przeróbkami starotestamentowych bożków As zima i Nergala. Z czasem uległ rozdwojeniu na Siema i Rgła.
Świętowit to najwyższy bóg Słowian rugijskich. Pisali o nim Helmold z Bozowa i Sakso Gramatyk. Helmold twierdził, że w porównaniu z nim inne bóstwa to jedynie półbogowie. W związku z tym co roku składali mu ofiarę z chrześcijanina. Wierzyli też we wróżby związane z tym bóstwem. Tymczasem jak się okazuje Świętowit to przeobrażenie świętego Wita. Kiedy na Rugię przybyli mnisi chrześcijańscy, zbudowali tam świątynię swojego patrona, właśnie św. Wita. Podczas pogańskiej reakcji Rugianie ponownie popadli w bałwochwalstwo i zaczęli czcić bożka Świętowita (=św. Wit). Należy pamiętać, że pierwotnie święty oznaczał silny, a wit- pan. Tak więc Świętowit był bogiem wojny i przepowiedni. Figurkę jego odnaleziono w Wolinie. Odkryto także posąg w rzece Zbrucz. Rzeźba kamienna ma 2, 57m wysokości i kwadratowy przekrój. Na szczycie kapelusz z dużym rondem, niżej przedstawienie czterech twarzy. Są one jednakowe, w przeciwieństwie do korpusów- jeden trzyma pierścień, drugi miecz, trzeci róg obfitości, czwarty ma puste ręce. Poniżej, z każdej strony, znajduje się kobieta lub mężczyzna, a na najniższym poziomie posągu widnieją przedstawienia trzech postaci- atlasów, być może przedstawiające Trzygłowa.istnieją podejrzenia, że przedstawiają świat bóstw, ludzi i podziemi.
Czarnybób/ Czarnobóg należał do bóstw Słowian połabskich. Jego innym imieniem był Diabeł. Miał kierować złym, niepomyślnym losem ludzi. W XII wieku w swoich opisach umieścił go Helmold z Bozowa.
Swarożyc był bardzo ważnym bóstwem słowiańskim. Opisywany przez Thietmara, Helmolda z Bozowa i Adama Bremeńskiego (który nazywał go Redigastem). Czczony był w okręgu kultowym w Radogoszczy, gdzie kapłani zajmowali się kultem i wróżbami. Jest to jedyne bóstwo, którego kult poświadczony został zarówno u Słowian wschodnich jak i zachodnich. Niezmiernie ważne jest dzieło Jana Malalasa, z Vi wieku (właściwie ze znanej kopii tego dzieła, z wieku XII), które mówiąc o bogach egipskich pisze:

Po śmierci Feostowei (Hefajstosowej), którego i Swarogiem zowią, panował Egipcjanom syn jego Słońce (Helios), którego nazywają Dażbóg. Car Słońce, syn Swarogów, to jest Dażbóg, był silny mąż, nie chciał zakonu Swaroga ojcowskiego wzruszyć (…).

Swarog był bogiem nieba lub słońca. Jego syn, Swarożyc, tudzież Dadźbóg, czyli dawca bogactwa. Z czasem ten ostatni przestał pełnić rolę upersonifikowanego bóstwa i stał się synonimem ognia.
Perepłut, który być może był bardziej demonem niż bóstwem, czczony wśród Słowian wschodnich. Prawdopodobnie był demonem losu. Jego życzliwość zdobywało się przepijaniem do niego w tańcu obrzędowym.
Porewit był bóstwem czczonym na Rugii. Zwany też Borewitem, opisywany przez Sakso Gramatyka oraz w Sadze o Knytlingach. Miał on zapewniać dobre łupy w wojnach i chronić przed nieprzyjacielem. Zwany też Turputem.
Trzygłów- czczony w Brandenburgu i w Szczecinie (opis pisarzy Żywotów św. Ottona- Mnich z Prüfeningen, Ebo, Helmold i Herbord). Posąg bóstwa miał trzy twarze, usta i oczy zasłonięte. Biskup Otton miał zniszczyć posągi i głowę (właściwie głowy) bóstwa przesłać papieżowi Kalikstowi w 1124 (Otton nie wiedział jeszcze, że papież nie żyje). Uważany za boga podziemi.
Wołos/ Weles- często utożsamiany z Trzygłowem. Być może powstał w schyłkowej fazie pogaństwa- zmieszany ze świętym Błażejem (Własem), patronem bydła. Na imię Wołosa przysięgano. Być może był też bóstwem związanym ze światem podziemnym.
To tylko niektóre, choć uważane za najważniejsze, bóstwa pogańskich Słowian. Jak widać bardzo często są one efektem łączenia różnych wierzeń i różnych mitów. Uzupełnieniem świata niewidzialnego są liczne demony, zarówno dobre jak i złe. Niezmiernie istotne są też miejsca kultowe, które są niejako materialnym odzwierciedleniem wyżej wymienionych postaci. Należy im się jednak oddzielny artykuł. Słowiańska mitologia absolutnie nie jest mniej interesująca od innych. Wprowadzanie chrześcijaństwa na terenach gdzie wierzenia te były żywe zaciekawić może najwybredniejszych dziejofilów. Nawet ludzie związani ze światem filmu i książki ostatnio bardzo zainteresowani mitami germańskimi czy śródziemnomorskimi znaleźliby pewne perełki także u Słowian. Osobiście jednak pragnę dodać, że bardzo cieszę się, że chrześcijaństwo dotarło na te ziemie i, pomimo barwności dawnych wierzeń, nie wyznajemy kultu Peruna i nie składamy ofiar Świętowitowi.